2 мая 1945 года. 7 дзён да Перамогі

У гэты дзень, 2 мая 1945 года, «войскі 1-га Беларускага і 1-га Украінскага франтоў завяршылі ліквідацыю берлінскай групоўкі войскаў праціўніка. Да 15 гадзін гітлераўскі гарнізон Берліна спыніў супраціўленне» («1418 дней Великой Отечественной войны», Минск, 2014, с. 400), а «да 21 гадзіны нашымі войскамі ўзята ў палон у Берліне больш за 70 тысяч нямецкіх салдат і афіцэраў». Пра гэта газеты паведамілі 4 мая і вынеслі гэту ўжо даўно чаканую навіну ў верхнія радкі першай паласы! ( «Звязда», № 81; «Советская Белоруссия», № 80). У Маскве ў гонар ўзяцця Берліна 2 мая ў 23.30 быў дадзены салют. Вядома, удзельнікі баёў не пачулі яго прывітальных залпаў, але ведаць аб гэтым ім было прыемна. «Злучэнні і часці, якія вылучыліся ў баях за авалоданне Берлінам» было вырашана «прадставіць да прысваення наймення "Берлінскіх" і да ўзнагароджання ордэнамі». А ўсім войскам абодвух франтоў «за выдатныя баявыя дзеянні» аб'яўлена падзяка.

Гэты грандыёзны поспех Чырвонай арміі быў тым больш значны, што гітлераўцы амаль да апошняга дня былі ўпэўненыя, што ім удасца адстаяць горад, які сапраўды ўяўляў сабой амаль непрыступную крэпасць. У рэпартажы спецыяльнага карэспандэнта ТАСС Пятра Нікіціча «Гістарычная перамога» прыведзена меркаванне нямецкага маёра (у мінулым інжынера), узятага ў палон на подступах да горада, аб нязломнай абароне Берліна: «вы [савецкія войскі] прасунуліся да ўскраін горада. Але гэта – выпадковасць. Далей вы не зробіце ні кроку» («Звязда», № 81, с. 4; «Советская Белоруссия», № 80, с. 3). Як хутка гэты міф быў выкрыты! Але баі працягваліся на тэрыторыі Германіі і Чэхаславакіі і пасля ўзяцця Берліна. Канстанцін Сіманаў, камандзiраваны газетай «Красная Звезда» ў Берлін, зрабіў запіс у сваім дзённіку (за 30.04–10.05 1945 года) аб выпадковай сустрэчы на ​​адной з вуліц Берліна з генерал-палкоўнікам П.С. Рыбалка, камандуючым 3-яй гвардзейскай танкавай арміяй, якая ў складзе 1-га Украінскага фронту прымала ўдзел ва ўзяцці Берліна, але 2 мая была накіравана ў Прагу. «На скрыжаванні двух разбітых вуліц стаяў «віліс», а міма ішлі танкі з адкрытымі люкамі. Рыбалка сядзеў на бамперы "віліс", упіраючыся спіной у радыятар, і глядзеў на свае танкі, якія праходзяць міма. Па майскім, цёплым надвор'і ён быў неяк дзіўна апрануты ў зімовую, падшытую мехам суконную бекешу. Мабыць, хварэў – жоўты, нездаровы твар чалавека, які пераадольвае моцны боль. Размаўляў з намі амаль скрозь зубы. Я сказаў, што мы хочам застацца ў яго ў войску, і запытаўся, у якую з яго часцей паехаць, каб апынуцца бліжэй да цэнтра Берліна. «Ні ў якую! – сказаў ён. – Берлінам больш не займаемся. Перамяшчаемся. Куды? Шмат будзеце ведаць, хутка састарыцеся. Заставайцеся з намі, у свой час высвятліце. <...> Мне ў тую хвіліну здалося, што ён злы на тое, што яго войску загадалі кудысьці перамяшчацца, што яму самому хацелася застацца і дабіць фашыстаў у Берліне. Мы ніяк не ўяўлялі сабе тады, што праз тыдзень танкі менавіта гэтага генерала, які скрозь зубы размаўляў з намі, першымі ўварвуцца на вуліцы Прагі. Калі б ведалі, можа, і засталіся б у яго» (Симонов К.М. Незадолго до тишины : записки 1945 г. : март–апр.–май, Москва, 1974, с. 212–213. Кніга захоўваецца ў фондзе Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі).

На іншым участку ваенных дзеянняў, у Заходняй Памераніі і Мекленбургу, «войскі 2-га Беларускага фронту завяршылі разгром часцей 3-й танкавай арміі праціўніка». У гэты ж дзень, 2 мая 1945 года, савецкія войскі вызвалілі 8,5 тысяч вязняў фашысцкага канцлагера Тэрэзінштадт у 60 км ад Прагі («1418 дней Великой Отечественной войны», Минск, 2014, с. 400).

У фондзе НББ захоўваецца кніга, звязаная з гэтай падзеяй: «Рисунки детей концлагеря Терезин: Памяти художницы и педагога Фридл Диккер-Брандейсовой», Москва, 1989. Гэта мастачка праводзіла ў падвале аднаго з дамоў Тэрэзіна заняткі для дзяцей, што дапамагала ім хаця б на гадзіну забыцца пра страшныя ўмовы знаходжання ў гета. З 140 000 вязняў гэтага канцлагера больш за палову былі адпраўленыя ў лагер смерці Аушвіц (Асвенцым), загінула там і Фрыдл Дзікер.

2 мая з Лондана была перададзена яшчэ адна доўгачаканая вестка: германскія войскі капітуліравалі ў Паўночнай Італіі. У Сан-Францыска ў гэты дзень працягнулася пленарнае пасяджэнне канферэнцыі Аб'яднаных нацый («Звязда», № 81; «Советская Белоруссия», № 80).

А на тэрыторыі Беларусі разгортваюцца спартыўныя спаборніцтвы. «У Мінску адкрыўся летні спартыўны сезон» – паведамляе «Советская Белоруссия» (№ 80, с. 4). На стадыёне падчас урачыстага адкрыцця адбыліся паказальныя выступленні вядомых гімнастаў, масавае выступленне фізкультурнікаў, спаборніцтвы па бегу і валейболе.

Зазірнем у Каляндар спартыўна-масавых мерапрыемстваў па БССР на 1945 год, выдадзены ў Мінску вясной 1945 года: са студзеня па снежань запланаваны мерапрыемствы (некаторыя з іх ужо адбыліся) па 19 відах спорту (лыжах, барацьбе, каньках, штанзе, шахматах, шашках і інш.). Усе гэтыя віды спорту ў большай ці меншай ступені папулярныя ў Беларусі і сёння, нават гарадкі (у краіне дзейнічае Федэрацыя па гарадошным спорце). Спаборніцтвы ў 1945 годзе былі рознага ўзроўню – ад фабрычна-завадскіх і калгасных да усесаюзных, і праходзілі, адпаведна, «на месцах», у абласных гарадах і Мінску, у таксама ў розных гарадах СССР: Растове, Тбілісі, Маскве. Ёсць сярод гэтых спартыўных мерапрыемстваў і даволі незвычайныя для нашага часу – "масавыя фізкультурныя святы і карнавалы (ёлкі) на катках».

Да Перамогі заставалася 7 дзён ...